زخم بستر یا زخم فشار چیست ؟ انواع، علت و درمان آن

زخم بستر یکی از مشکلات شایع در بیماران و سالمندان زمین‌گیر است. افرادی که به هر دلیلی، قادر به حرکت نبوده و اغلب اوقات زندگی را در بستر و یا روی صندلی چرخ‌دار می‌گذرانند؛ بیشترین احتمال ابتلا به این مشکل را دارند. اگرچه این بیماری دلایل علمی خاص خود را دارد؛ اما زخم بستر در سالمندان اغلب به دلیل سهل‌انگاری و کیفیت پایین مراقبت‌های بهداشتی و درمانی ایجاد می‌شود. همه ما می‌دانیم که این بیماری چقدر آزاردهنده بوده و تا چه میزان می‌تواند روی کیفیت زندگی فرد اثر گذاشته و برای سلامت او خطرآفرین باشد. بنابراین به عنوان پرستار سالمند بسیار مهم است که اگر از فرد مستعد ابتلا به این بیماری پرستاری می‌کنیم؛

زخم بستر چیست؟

زخم بستر همان‌طور که از نامش پیداست؛ به دلیل قرار گرفتن طولانی مدت در بستر شکل می‌گیرد. به همین دلیل نیز معمولا سالمندان ناتوان جسمی، بیش از سایرین در معرض ابتلا به آن هستند.وقتی فرد مدت طولانی در بستر قرار می‌گیرد، به بخشی از لایه‌های پوست که در مناطق تحت فشار بدن و بستر هستند، فشار وارد می‌کنند. این فشار ممتد موجب مرگ سلول‌های پوستی و آسیب دیدن آنها در این ناحیه می‌شود.به عنوان مثال یکی از بخش‌های بدن که بیش از سایر بخش‌ها درگیر این وضعیت می‌شوند. بخش کناری استخوان لگن است. پوست این قسمت به دلیل به پهلو خوابیدن بیمار، تحت فشار استخوان لگن و وزن بیمار و همچنین کف بستر، دچار مشکل می‌شود.

در واقع این فشار ممتد موجب کاهش و در نهایت قطع جریان خون در رگ‌ها و بافت‌های این بخش از پوست شده و در نهایت موجب مرگ سلولی آن می‌شوند.در این وضعیت محل آسیب دیده بیش از همیشه در معرض انواع عفونت‌ها قرار می‌گیرد؛ که در نهایت خود را به شکل یک زخم نشان می‌دهد.

طبقه بندی زخم بستر

زخم‌های بستر بسته به مرحله ایجادشان، به چهار دسته تقسیم می‌شود. این زخم‌ها در جزئیات با یکدیگر تفاوت دارند و شدت‌شان از ضعیف تا شدید متغییر است. هر چه زخم بستر جدی‌تر باشد؛ احتمال ابتلای بیمار به عفونت‌های خطرناک بیشتر است و هر چه زخم به مرحله سوم و چهارم نزدیک‌تر می‌شود، مدیریت یا توقف پیشرفت آن سخت‌تر خواهد شد.

علت زخم بستر در سالمندان

زخم‌های بستر نوعی زخم پوستی هستند و زمانی ایجاد می‌شوند که نیروی اضافی برای مدت طولانی به پوست وارد می‌شود. علت اصلی زخم بستر در میان سالمندانی که در بستر هستند؛ بی توجهی به حالت قرار گرفتن بدن است. اگر فرد سالمند نتواند خودش در بستر تکان بخورد و به راحتی حرکت کند؛ به سرعت در معرض ابتلا به زخم بستر قرار می‌گیرد. زخم بستر معمولا زمانی ایجاد می‌شود که فرد نتواند برای مدت طولانی موقعیت بدن خود را تغییر دهد. بدون تحرک، پوست جریان خون خود را از دست می‌دهد و در نهایت پوسیده می‌شود. شایع‌ترین علل زخم بستر در سالمندان عبارتند از:

• اصطکاک بیش از حد پوست با یک سطح صاف مانند ملحفه
• فشار بیش از حد
• بریدگی پوست (زمانی که پوست از استخوان دور می‌شود)
• عوامل دیگر مانند کم آبی بدن و سوء تغذیه

علل شایع و مهم ایجاد زخم بستر

همانطور که اشاره شد؛ بی تحرکی بیش از حد می‌تواند پوست را آسیب‌پذیر کند و منجر به ایجاد زخم بستر شود. سه عامل اصلی در ایجاد زخم بستر عبارتند از:

• فشار مداومی که جریان خون به بافت‌های بدن را محدود کند. جریان منظم خون در بدن برای رساندن اکسیژن و سایر مواد مغذی به بافت‌ها ضروری است. بدون این مواد مغذی ضروری، پوست و بافت‌های مجاور آن آسیب دیده و ممکن است در نهایت بمیرند.
• اصطکاک پوست با لباس و ملحفه که این اندام حیاتی را شکننده کرده و در معرض آسیب‌های دیگر ضعیف می‌کند. به خصوص اگر پوست مرطوب نیز باشد.
• بریدگی پوست که زمانی رخ می‌دهد که دو سطح در جهت مخالف یکدیگر حرکت کنند. حرکت پوست روی استخوان در جهت مخالف، موجب می‌شود پوست کشیده شده و به مرور دچار زخم شود.

مناطق شایع ایجاد زخم بستر

برای افرادی که به مدت طولانی در طول روز باید از ویلچر استفاده کنند، زخم بستر اغلب روی پوست قسمت‌های زیر ایجاد می‌شود:

• دنبالچه یا باسن
• تیغه‌های شانه و ستون فقرات
• پشت بازوها و پاها یعنی جایی که روی صندلی قرار می‌گیرند
• برای افرادی که در بستر هستند؛ زخم ممکن است در نواحی زیر رخ دهد:
• پشت یا کناره‌های سر
• تیغه‌های شانه
• باسن، کمر یا دنبالچه
• پاشنه پا، مچ پا و پوست پشت زانو

عوارض زخم بستر چیست؟

مهم‌ترین عوارض زخم بستر که برخی از آنها خطرناک هستند عبارتند از:

• سلولیت: سلولیت نوعی عفونت پوست و بافت‌های نرم متصل به آن است.
• عفونت استخوان و مفاصل: عفونت ناشی از زخم بستر می‌تواند به مفاصل و استخوان‌ها نفوذ کند و به غضروف و بافت آسیب برساند. عفونت استخوان گاهی حتی عملکرد مفاصل و اندام‌ها را کاهش می‌دهد.
• سرطان: زخم‌های طولانی‌مدت و بهبود نیافته می‌توانند به نوعی کارسینوم سلول سنگفرشی تبدیل شوند.
• سپسیس: به ندرت، این نوع زخم‌‌های پوستی منجر به سپسیس می‌شوند.

مراقبت‌های زخم بستر در سالمندان

نکات زیادی در زمینه مراقبت و بهبود زخم بستر در سالمندان وجود دارد؛ اما شاید مهم‌ترین نکات در این زمینه مرتبط به موارد پیشگیرانه باشد. واقعیت این است که جلوگیری از زخم بستر، بسیار ساده‌تر از درمان زخم ایجاد شده است.

• بنابراین در ابتدا به مهم‌ترین اصل در پیشگیری از زخم بستر اشاره می‌کنیم؛ و آن هم چیزی نیست جز حرکت دادن و چرخ منظم بدن بیمار در ساعات شبانه روز.در واقع افراد سالم معمولا به‌صورت ارادی و در بستر، در طول شب چندین بار پهلو به پهلو شده و موقعیت خواب خود را تغییر می‌دهند. همچنین این افراد در طول روز به فعالیت پرداخته و بدن آنها تحت فشار بستر قرار نمی‌گیرد.
• این مسئله متاسفانه برای بیماران دچار مشکلات حرکتی متفاوت است. آنها در طول شبانه روز در بستر قرار گرفته و بنابراین در صورتی که هر چند ساعت یک بار توسط پرستار خود تغییر موقعیت ندهند؛ ممکن است دچار مشکل زخم بستر شوند. بنابراین بهتر است در این زمینه از پرستار سالمند خود بخواهید دقت و اهتمام کافی داشته باشد.
• اما اگر سالمند شما به هر دلیل دچار زخم بستر شد؛ شستشوی منظم زخم و اطراف آن با آب و صابون، خشک کردن کامل زخم شستشو داده شده و پوشاندن آن بسیار مهم است. دقت کنید که هنگام خشک کردن بجای کشیدن حوله روی زخم، زخم را با گذاشتن و برداشتن حوله خشک کنید. این کار از آسیب بیشتر به زخم جلوگیری می‌کند.
• همچنین رعایت بهداشت بستر بیمار نیز بسیار مهم است. این کار هم در زمینه پیشگیری و هم بهبود زخم بستر در سالمندان بسیار موثر است. تعویض منظم ملحفه‌ها و پتوهای استفاده شده در تخت خواب بیمار، از جمله اصول مهم در این زمینه است.
• در نهایت پانسمان زخم به کمک باندهای آنتی باکتریال و ضد میکروبی، در کنترل و کاهش زخم بستر بسیار موثر است. این پانسمان ها به خوبی میکروب‌ها، ترشحات و قارچ‌های ایجاد شده روی زخم را جمع کرده و از گسترش عفونت جلوگیری می‌کنند. البته فراموش نکنید که پانسمان این زخم‌ها باید خیلی زود و به‌صورت مرتب تعویض شود.

روش‌هایی برای بهبود زخم بستر

آسیب دیدن بافت های بدن همچون درم، ایپدریم، ماهیچه و پوست در اثر قرار گرفتن در فشار دراز مدت برای یک یا چند نقطه از بدن زخم بستر گفته می شود. به زبان ساده تر می توان گقت: خوابیدن به مدت طولانی در وضعیت ثابت، سائیدگی در صندلی یا بستر، استفاده از لگن بیمار نامناسب و یا کشیدگی با ملحفه می تواند به بخشی از پوست و بافت های بدن آسیب برساند.

زخم بستر چهار مرحله دارد که در مرحله اول و دوم زخم بستر با مراقبت از بیمار به صورت منظم در طی هفته ها یا ماه ها درمان پیدا می کند. اما در مرحله سوم و چهارم زخم بستر درمان در شرایط سخت و دشوارتری قرار می گیرد. قاعدتا زخم های بستر (زخم های فشاری) بخاطر گستردگی ابعاد با زیر نظر چند پزشک متخصص درمان شود.

•  پزشک ارشد که برنامه درمانی برای زخم بستر تنظیم می کند.
•  پرستارانی که در زمینه زخم بستر تحصیل یا تجربه دارند برای مراقبت و التیام زخم.
•  مشاور یا مدد کار اجتماعی به دلیل طولانی بودن بیماری و فرایند درمان آن به شما کمک کند.
•  پزشک فیزیوتراپ که به تحرک و حرکت شما کمک کند.
• متخصص تغذیه که رژیم غذایی روزانه جهت بهبود فرایند درمان را به شما پیشنهاد کند.
•  متخصص ارتوپد ، متخصص اعصاب و یا جراح پلاستیک که در صورت نیاز در فرایند بهبود به شما کمک کند.

فشار نواحی مبتلا را کم کنید

در اولین اقدام درمان زخم بستر سعی کنید تواحی که فشار بروی آن و ایجاد زخم کرده است را کم و یا بردارید.

تشک و بالش مخصوص

از لوازم کمک بگیرید مانند تشک، تخت و بالش های مخصوص این لوازم برای نشستن یا خوابیدن در وضعیت مناسب به شما کمک خواهند کرد که فشار وارد شده بروی زخم را بردارید.

جابجا شدن

در صورت بروز زخم بستر باید به طور منظم در حالت های مختلف جابجا شوید. اگر از ویلچر استفاده می کنید وزن خود را در هر ۱۵ دقیقه یک بار به طرف دیگر صندلی بیندازید. از اطرافیان و پرستار سالمند بخواهید که در جابجا شدن شما در هر یک ساعت کمک کنند. اگر بروی تخت بستری هستید طی مدت ۲ ساعت یک بار جابجا شوید.

پانسمان زخم‌ و پاکسازی آن

پانسمان کردن زخم به شما این اطمینان را خواهد داد که زخم ها به طور قابل قبولی مرطوب باشند. و در برابر عفونت زخم ها محافظت می کنند و باقی نواحی پوست را خشک نگه می دارند.

پاک سازی یکی از مهم ترین کار ها در ترمیم زخم ها است. با انجام این کار از عفونی شدن زخم ها جلوگیری می کنید هنگامی که پوست تحت تاثیر زخم شکافته نشده اند ( مرحله اول زخم ) آن را به آرامی با آب و صابون ملایم شستشو دهید و خشک کنید. زخم های باز را با محلول سالین یا سزک نمکی در هر بار تعویض پانسمان شستشو دهید.

برداشتن بافت آسیب‌دیده

برای درمان سریع تر زخم ها باید هرگونه بافت مرده، آسیب دیده و عفونی را جدا سازی و برداشت کرد که براساس نوع زخم و سرسختی آن روش های متعددی را دارد. برداشت بافت های آسیب دیده گاها با عمل جراحی امکان پذیر است. و در برخی موارد نیز بصورت مکانیکی و توسط دستگاه آب با فشار بالا و یا با پانسمان های مخصوص امکان پذیر است.

گاها زخم های کوچک تر و غیر عفونی برداشت و جداسازی بافت آسیب دیده را بصورت طبیعی انجام می دهند. که به بدن در راستای استفاده از آنزیم ها برای جداسازی بافت مرده جدا می کند. این روش همان طور که گفتیم برای زخم های کوچک و غیر عفونی است. و با اسفاده از پانسمان های مخصوص که زخم را تمیز و مرطوب نگه می دارند.

مکمل درمان زخم بستر

کنترل درد: رخم های بستر بسیار دردناک هستند داروهای ضد درد و التهاب، مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می‌توانند درد را کاهش دهند.
آنتی‌بیوتیک: برای زخم‌ بستر عفونی که با کمک روش‌های دیگر رو به بهبود نمی‌روند، می‌توان از داروهای آنتی‌بیوتیک موضعی یا خوراکی استفاده کرد.
کنترل اسپاسم و گرفتگی عضلات: گرفتگی عضلات به دلیل ایجاد سایش و بریدگی میتوانند زخم بستر ایجاد کرده یا آنها را وخیم‌تر کنند.
درمان با فشار منفی: در این روش درمانی از یک دستگاه مکنده برای پاکسازی زخم استفاده می‌شود. این روش در درمان برخی از زخم‌های فشاری موثر است و به درمان آنها کمک می‌کند.

در این مقاله به موضوع شکستگی لگن پرداختیم که می توانید آن را مطالعه کنید.

زخم بستر در چه محل هایی بیشتر دیده می‌شود؟

فشار معمولا باعث ایجاد زخم بستر در قسمت‌هایی از بدن می‌شود که فاقد ماهیچه یا چربی هستند. به همین جهت، نواحی زیر بیشتر از سایر نقاط بدن مستعد ایجاد زخم بستر هستند:

• مچ پا
• آرنج
• پاشنه
• باسن
• تیغه‌های شانه
• ستون فقرات
• استخوان دنبالچه
• انگشتان پا

آیا زخم بستر در منزل قابل درمان است؟

اولین خطوط درمانی این بیماری، در منزل انجام می‌شود. در واقع مواردی که در بخش قبلی به عنوان راه‌کارهای پیش‌گیرانه ذکر شده، از جمله مواردی است که اجازه می‌دهد جلوی رشد زخم را در همان مراحل اولیه گرفته و به نوعی درمان زخم بستر در منزل را ممکن کنید.
با این وجود، اگر این مشکل جدی‌تر شود؛ درمان آن در منزل و توسط خودتان مشکل است. در این شرایط اگر جابه‌جایی بیمار و انتقال او به بیمارستان سخت بوده و یا دردسرهای جدیدی ایجاد می‌کند؛ بهتر است از خدمات پرستاری در منزل استفاده کنید.

طبیعتا پرستار مدنظر باید به صورت روزانه برای تعویض پانسمان زخم بستر و بررسی وضعیت زخم به منزل مراجعه کند.
همچنین، مراقبت دائمی بیمار نیز برای انجام کارهای اولیه مانند تغییر پوزیشن بیمار، گذاشتن لگن و… بسیار مهم است و باید طبق نظر متخصص انجام شود.
چراکه در بسیاری از مواقع، علت ایجاد مشکل، نامناسب بودن مواردی مانند لگن بیمار، تشک نامناسب و… است.
در کنار این موارد، روش‌های کنترل درد، استفاده از آنتی‌بیوتیک مناسب با نظر پزشک، کنترل گرفتگی عضلات و استفاده از درمان با فشار منفی، از روش‌های تخصصی‌تر برای درمان این مشکل است.

پیشگیری از ایجاد زخم بستر

شما می‌توانید با تغییر مکرر موقعیت بدن بیمار از استرس وارده بر روی پوست و در نهایت از ایجاد زخم بستر جلوگیری کنید. راهبردهای دیگر عبارتند از:

• مراقبت از پوست
• تغذیه مناسب
• مصرف زیاد مایعات
• ترک سیگار
• مدیریت استرس
• ورزش روزانه

توصیه‌های زیر برای تغییر موقعیت بدن بیمار روی تخت یا صندلی بسیار مفید هستند:

هر یک ساعت یک بار موقعیت بدن بیمار را تغییر دهید.
اگر بیمار قدرت کافی را دارد؛ از او بخواهید که با فشار دادن بازوها روی تخت یا ویلچر، نشیمنگاه خود را از روی صندلی یا تخت بلند کند.
کوسن یا تشکی را انتخاب کنید که فشار را کاهش دهد. از بالشتک یا تشک مخصوص برای کاهش فشار استفاده کنید. افرادی که روی ویلچر می‌نشینند بهتر است از کوسن‌های دونات استفاده کنند. این نوع کوسن می‌تواند فشار را روی بافت اطراف متمرکز کند.
پوست بیمار را تمیز و خشک نگه دارید و آن را با یک پاک‌کننده ملایم بشویید و خشک کنید. این روتین پوستی را به طور منظم انجام دهید تا پوست در معرض رطوبت، ادرار و مدفوع قرار نگیرد.
برای محافظت از پوست در برابر ادرار و مدفوع از کرم‌های ضد رطوبت استفاده کنید. در صورت نیاز به طور مکرر ملحفه و لباس بیمار را عوض کنید. مراقب دکمه‌های لباس و چین و چروک‌های روی ملحفه باشید که پوست را تحریک نکند.
روزانه پوست را بررسی کنید و علائم هشداردهنده را جدی بگیرید.

بهترین درمان‌های گیاهی زخم بستر در منزل

درمان زخم بستر به روش‌های سنتی و با استفاده از خواص دارویی برخی گیاهان نیز ممکن است. البته در این زمینه نتایج علمی دقیقی وجود ندارد؛ اما تجربه ثابت کرده است استفاده از برخی مواد غیرشیمیایی، می‌تواند در بهبود این نوع زخم موثر باشد.زردچوبه، عسل، آلوئه ورا، روغن نارگیل، سرم نمکی، پنیرک و گل ختمی از جمله این موارد هستند. با اندکی تفاوت اغلب این موارد به عنوان ماده شستشودهنده زخم و پانسمان‌کننده آن مورد استفاده قرار گرفته و می‌توانند تا حدودی موجب کاهش درد و خونریزی زخم بستر شوند.

سپید گستر از بهترین پرستاران برای انجام خدمات پرستاری در منزل استفاده می کند. پرستار سالمند و پرستار کودک، مراقبت از بیمار در منزل، تجهیزات پزشکی و… از خدماتی هستند که سپید گستر ارائه می دهد.