درمان سریع کم خونی در کودکان

کمبود آهن در کودکان رایج ترین کمبود تغذیه‌ای در سراسر جهان و یک مشکل مهم بهداشت عمومی ‌به ویژه در کشورهای در حال توسعه محسوب می‌شود. در این مطلب با روش‌های درمان سریع کم خونی در کودکان و نقش پرستار کودک در برطرف شدن آن آشنا خواهید شد.کم خونی یک مشکل بهداشتی رایج در کودکان است. شایع ترین علت کم خونی، نداشتن آهن کافی است. کودکی که کم خون است به اندازه کافی گلبول قرمز یا هموگلوبین ندارد. هموگلوبین پروتئینی است که اجازه می‌دهد گلبول‌های قرمز خون، اکسیژن را به سلول‌های دیگر بدن منتقل کنند. از آنجا که آهن برای تشکیل هموگلوبین مورد نیاز است؛ بنابراین کمبود آن منجر به بروز کم خونی در کودکان می‌شود. طبق توصیه‌های انستیتوی ملی بهداشت، مقدار دریافت روزانه آهن توسط کودکان باید به شرح زیر باشد:

• نوزادان ۷ تا ۱۲ ماهه، ۱۱ میلی‌گرم
• کودکان نوپا ۱ تا ۳ ساله، ۷ میلی‌گرم
• کودکان ۴ تا ۸ ساله، ۱۰ میلی‌گرم

اگر کودکان کمتر از مقادیر اعلام شده آهن دریافت کنند؛ دچار کم خونی می‌شوند. حال اگر شما به عنوان والدین، پرستاری از کودک در منزل را به عهده دارید و یا از خدمات پرستار کودک استفاده می‌کنید؛ در شرایط بروز این اتفاق از چه تدابیری استفاده می‌کنید؟ در ادامه به ذکر اقدامات لازمه برای درمان و جلوگیری از این بیماری در کودکان می‌پردازیم.

مقدار آهن مورد نیاز کودکان در روز

کودکان بسته به سن‌شان به میزان متفاوتی از آهن در طول روز نیاز دارند. برای اطلاع از میزان دقیق نیاز کودک شما به این ماده معدنی می‌توانید از جدول زیر استفاده کنید.

علائم کم خونی در کودکان

بیشتر علائم کم خونی به دلیل کمبود اکسیژن در سلول‌ها بروز پیدا می‌کنند. بسیاری از علائمی که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم؛ در صورت ابتدای کودک به کم خونی خفیف اصلا فرصت ظهور پیدا نمی‌کنند. با این وجود رایج ترین‌علائم نوع شدید این بیماری عبارتند از:

• افزایش ضربان قلب
• تنگی نفس
• کمبود انرژی و خستگی مفرط و دائمی
• سرگیجه به ویژه هنگام ایستادن
• سردرد
• تحریک‌پذیری
• زخم یا متورم شدن زبان
• زردی پوست، چشم و یا داخل دهان
• بزرگ شدن طحال یا کبد
• کندی رشد
• دیر خوب شدن زخم‌ها

علت کم خونی کودکان

کم خونی 3 علت اصلی دارد که عبارتند از:

• از بین رفتن گلبول‌های قرمز خون
• ناتوانی بدن در ساخت گلبول‌های قرمز کافی
• تخریب گلبول‌های قرمز

کاهش سطح گلبول‌های قرمز یا همان سطح هموگلوبین در خون ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:

• نقص ارثی
• عفونت
• برخی از بیماری‌ها
• مصرف برخی از داروهای خاص
• کمبود برخی از ویتامین‌ها یا مواد معدنی در رژیم غذایی

مشکل کم خونی و پرستاری از کودک در منزل

اکثر خانواده‌ها با مشکلات بدغذایی کودکان خود دست و پنجه نرم می‌کنند. زیرا این عزیزان گاها بنا بر عوامل مختلف از خوردن غذا سرباز می‌زنند. حال اگر در شرایط زندگی امروزی، مشغله و مشکلات والدین را به این بی میلی‌ها اضافه کنید؛ دیگر مجالی برای چرایی به وجود آمدن کم خونی در کودکان باقی نمی‌ماند. در هر حال کم خونی فقر آهن می‌تواند ناشی از موارد زیر باشد:

1. رژیم‌های غذایی کم آهن. کودک از غذای مصرفی خود در برنامه غذایی آهن کافی جذب نمی‌کند. 
2. نارس به دنیا آمدن: نوزادان در سه ماه آخر بارداری از مادران خود آهن دریافت می‌کنند. نوزادان مادران مبتلا به کم خونی یا سایر مشکلات سلامتی ممکن است در این ماه‌ها به قدر کافی آهن ذخیره نکنند. همچنین نوزادانی که زود به دنیا می‌آیند ممکن است فرصت کافی برای جذب آهن را نداشته باشند.
3. فقر آهن در شیرمادر: سازمان بهداشت جهانی توصیه می‌کند کودک خود را در شش ماه اول حتما با شیر مادر تغذیه کنید. اما شیر مادر آهن زیادی ندارد. بنابراین نوزادانی که فقط از شیر مادر تغذیه می‌کنند ممکن است آهن کافی نداشته باشند.
4. کمبود آهن در نوزادان و کودکان نوپا: کودکان در این سن به دلیل برنامه‌های غذایی خاص و محدود، ممکن است آهن کافی از رژیم غذایی خود دریافت نکنند. در شرایطی که آنها رشد بیشتری کرده‌اند بدنشان برای تولید بیشتر گلبول‌های قرمز به آهن بیشتری احتیاج دارد.
5. مشکلات دستگاه گوارش: هنگامی‌که غذاهای حاوی آهن می‌خورید؛ بیشتر آهن در قسمت فوقانی روده کوچک جذب می‌شود. هرگونه ناهنجاری در دستگاه گوارش (GI) می‌تواند جذب آهن را تغییر داده و باعث کم خونی فقر آهن شود.
6. از دست دادن خون: از دست دادن خون می‌تواند باعث کاهش آهن خون شود. جذب ضعیف آهن پس از برخی از انواع جراحی‌ها معمول است. منابع از دست دادن خون ممکن است شامل خونریزی دستگاه گوارش، جراحی‌های عمومی، زخم‌های عمیق و… باشد.

مطلب مهد کودک یا پرستار کودک در منزل را حتما بخوانید.

پرستاری از کودک در منزل نیازمند توجهات خاصی به این عزیزان است. والدین باید آگاهی و دانش درستی از نیازهای کودکان خود داشته باشند. زیرا این برهه زمانی بسیار سرنوشت ساز و مهم است. چنانچه پرستاری از کودک در منزل را به عهده فرد متخصص و تحصیلکرده سپرده باشید؛ بنابراین لزومی ‌به نگرانی در این خصوص ندارید. اما اگر بنابر شرایط زندگی و موقعیت‌های شغلی خود، مسئولیت پرستاری از کودک در منزل را به نزدیکان خود سپرده‌اید؛ در این زمینه کاملا هوشیار باشید و با مراقبت‌های پیوسته و چکاپ‌های دوره ای لازم از صحت و سلامت کودک خود مطمئن شوید. کم خونی ناشی از فقر آهن رشد کودکان را کند و در موارد شدید متوقف می‌سازد. 

علائم کم خونی ناشی از فقر آهن در کودک چیست؟

این کمبود در کودکان با علائم مشخصه‌ای بروز می‌کند که برای تشخیص و اطمینان از صحت آن می‌بایست کودک توسط آزمایش خون چکاپ شود. اما به طور کلی علائم این کم خونی عبارتند از: 

• پوست رنگ‌پریده
• تحریک پذیری شدید
• کمبود انرژی و خستگی مداوم
• ضربان قلب تند
• زخم یا تورم زبان
• زردی یا زرد شدن پوست صورت، چشم‌ها و دهان 
• بزرگ شدن طحال یا کبد 
• تنگی نفس یا ناتوانی در حبس نفس
• تاخیر در رشد یا پایین بودن سرعت رشد 
• کند بودن روند ترمیم زخم‌ها
• تمایل به خوردن مواد عجیب و غریب، مانند خاک یا یخ 

توجه داشته باشید اغلب علائم مربوط به کم خونی در کودکان به دلیل نرسیدن اکسیژن کافی به سلول‌های بدن آنها است. بسیاری از این علائم که در شرایطی که کم خونی خفیف باشد؛ بروز نمی‌کنند.

مطلب اهمیت مصرف آهن در کودکان را حتما بخوانید.

برای کم خونی کودکان چه باید کرد

برای جلوگیری یا درمان کم خونی ناشی از تغذیه نادرست می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:

• تا رسیدن نوزاد به سن بالای 12 ماهگی به او شیر گاو ندهید. دادن شیر گاو قبل از این سن ممکن است باعث خروج خون از مدفوع شده و میزان جذب آهن در روده را کاهش دهد.
• حداقل تا 4 ماهگی قطره آهن به نوزاد بدهید و اگر شیر خودتان را می‌خورد؛ باید به اندازه کافی از غذاهای حاوی آهن مانند گوشت قرمز یا غلات غنی شده با آهن استفاده کنید.
• اگر به نوزادتان شیر خشک می دهید؛ حتما محصولی را انتخاب کنید که غنی شده با آهن است.
• پس از 12 ماهگی، از دادن بیش از 2 فنجان شیر کامل در روز به کودک خودداری کنید. شیر آهن کمی دارد و می‌تواند باعث احساس سیری شود. بنابراین کودک بعد از خوردن شیر میلی به مصرف سایر غذاهای غنی از آهن ندارد.
• برای تغذیه کودکانی که از سن شیرخوارگی گذشته‌اند؛ از یک رژیم غذایی متعادل غنی از غذاهای حاوی آهن استفاده کنید. بسیاری از غلات و فرآورده‌های غذایی غنی از آهن هستند. سعی کنید از آنها بیشتر استفاده کنید. گوشت قرمز، زرده تخم مرغ، سیب زمینی، گوجه فرنگی، لوبیا و کشمش نیز مواد غذایی مفیدی برای این کودکان هستند.
• تمام اعضای خانواده را به خوردن مرکبات یا سایر مواد غذایی سرشار از ویتامین C تشویق کنید تا کودک نیز ترغیب به خوردن چنین خوراکی‌هایی شود. اگرچه سبزیجات حاوی مقدار زیادی آهن هستند؛ اما این تجمع آهن گاهی جذب آن را دچار مشکل می‌کند. در این شرایط ویتامین C می‌تواند به جذب آهن کمک کند.

درمان کم خونی فقر آهن و نقش پرستار کودک در آن

درمان کم خونی در کودکان به علائم، سن و سلامت عمومی‌کودک بستگی دارد. همچنین رابطه مستقیمی ‌به شدت بیماری او دارد. از عواملی که روی نوع درمان پیشنهادی برای رفع کم خونی در کودکان موثر است؛ علت ایجاد آن است. بعضی از انواع کم خونی در کودکان نیازمند درمان خاص و پزشکی نیستند. تنها تعداد محدودی از انواع کم خونی نیازمند دارودرمانی، تعویض خون، جراحی یا پیوند سلول‌های بنیادی  هستند. در هر دو حالت درمان و رفع بیماری کم خونی، حضور پرستار کودک می‌تواند بسیار کمک کننده باشد. زیرا این پرستاران به وسیله تجربه و دانش خود، نحوه برخورد و رسیدگی به کودکان مبتلا به بیماری را به خوبی می‌دانند.

اغلب قطره‌ها و شربت‌های حاوی آهن، طمع نامطلوب و نا خوشایندی دارند که کودکان از خوردن آن ممانعت می‌کنند. پرستار کودک با دارا بودن دانش روانشناسی می‌تواند به خوبی این شرایط را مدیریت کند. 

در مواردی که کم خونی در کودکان نیازمند درمان‌های خاص پزشکی و جراحی می‌باشد؛ نقش پرستار کودک برای مراقبت‌های هنگام درمان و نقاهت نیز بسیار چشمگیر و موثر خواهد بود. بررسی علائم حیاتی و بالینی در کودکان مسئله‌ای است که نیازمند تخصص و تبحر کافی است؛ که اغلب والدین واجد شرایط آن نیستند. بنابراین حفظ سلامت جان کودکان معقوله‌ای است که خانواده‌ها و والدین به قدر کافی به آن اهمیت داده و روی آن حساس هستند. 

درمان‌های پیشنهادی برای کم خونی در کودکان می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: 

• قرص یا قطره ویتامین  
• تغییر رژیم غذایی کودک 
• قطع یا تغییر مصرف دارویی که منجر به کم خونی شده است 
• دارودرمانی 
• جراحی برای برداشتن طحال 
• تزریق خون 
• پیوند سلول‌های بنیادی 

درمان کم خونی کودکان با تغذیه درست

یکی از روش‌های درمانی این بیماری، رعایت رژیم غذایی غنی از آهن است. این رژیم غذایی حاوی مقدار زیادی آهن است و می‌تواند به درمان کم خونی ناشی از فقر آهن کمک کند. منابع غنی از آهن عبارتند از:

• غلات، نان، ماکارونی و برنج غنی شده با آهن
• گوشت گاو، بره، جگر و گوشت سایر اندام‌های داخلی بدن حیوان مانند قلوه
• گوشت طیور مانند مرغ، اردک و بوقلمون (به خصوص گوشت بخش تیره بدن بوقلمون)
• غذاهای دریایی مانند ماهی
• سبزیجات برگدار از خانواده کلم مانند کلم بروکلی و کلم پیچ
• حبوباتی مانند لوبیا و نخود سبز، لوبیا قرمز، نخود خشک، لوبیا چیتی و نخود سیاه
• نان سبوس‌دار حاوی مخمر

مکمل‌های آهن در بسیاری از موارد برای درمان کم خونی در کودکان مفید هستند. اما توجه داشته باشید؛ آهن بیش از حد می‌تواند مسمومیت‌زا باشد. بنابراین همیشه قبل از دادن مکمل آهن به کودک، با پزشک کودک خود مشورت کنید و آنها را دور از دسترس کودکان قرار دهید. 

آزمایش کم خونی نوزادان

در بیشتر موارد، کم خونی با انجام یک آزمایش خون ساده قابل تشخیص است. در بیشتر بیمارستان‌ها نیز غربالگری معمولی کم خونی به علت شیوع زیاد و بی علائم بودن آن در بین نوازدان، بعد از تولد انجام می‌شود. اما بیشتر متخصصان معتقدند که این غربالگری را باید برای همه نوزادان در سن 12 ماهگی با انجام آزمایش خون هموگلوبین مجددا تکرار کرد. غربالگری کم خونی باید شامل ارزیابی میزان ریسک ابتلای کودک نیز باشد.

داروی کم خونی

مقرون به صرفه‌ترین و مؤثرترین درمان دارویی برای کم خونی فقر آهن، تجویز نمک خوراکی فروس آهن است. در میان نمک‌های مختلف آهن، سولفات آهن یا همان فروس بیشتر توسط پزشکان برای درمان این بیماری توصیه می‌شود. به طور کلی فروس سولفات، درمان اصلی برای بیماران مبتلا به کم خونی فقر آهن است. این دارو باید حدود 2 ماه پس از اصلاح کم خونی و از بین بردن علت اتیولوژیک آن ادامه داده شود تا ذخایر آهن بدن غنی شود. سولفات آهن رایج‌ترین و ارزان‌ترین نوع آهن مورد استفاده برای درمان این بیماری است. اما مصرف خودسرانه آن، به خصوص برای کودکان بسیار خطرناک است و باید حتما تحت نظر پزشک این دارو را استفاده کرد.

جلوگیری از کم خونی فقر آهن

سازمان بهداشت جهانی برای جلوگیری و درمان کم خونی در کودکان توصیه‌های زیر را اعلام کرده است. 

• از 4 ماهگی بهتر است کودکانی که شیر مادر می‌خورند و یا به طور نسبی از شیر مادر و شیر خشک تغذیه می‌کنند؛ مکمل آهن روزانه به آنها داده شود تا زمانی که مصرف غذاهای غنی از آهن را شروع کنند.
• اغلب نوزادانی که از شیر خشک تغذیه می‌شوند نیازی به مکمل آهن ندارند. مگر پزشک آنها مصرف آن را تجویز کند. 
• نوزادان و کودکان نوپا از 1 تا 3 سال باید رژیم غذایی غنی از آهن داشته باشند. برنامه غذایی آنها شامل غلات غنی از آهن، گوشت قرمز و سبزیجات آهن‌دار است. میوه‌های دارای ویتامین C نیز مهم هستند. زیرا مصرف ویتامین C به بدن کمک می‌کند تا آهن را بهتر جذب کند. مکمل‌های آهن می‌توانند باعث تحریک معده و تغییر حرکات روده شوند. برای افزایش جذب باید آنها را با معده خالی یا همراه با آب پرتقال مصرف کرد. آنها بسیار موثرتر از تغییرات در رژیم غذایی به تنهایی هستند. اگر کودک نتواند قطره یا قرص مصرف کند؛ ممکن است به مکمل آهن تزریقی IV نیاز باشد؛ اما تجویز آن بسیار غیر معمول است.

پیشگیری کم خونی در کودکان

از کم خونی فقر آهن و سایر کم خونی‌های ناشی از کمبودهای تغذیه‌ای می‌توان با اطمینان از اینکه کودک دارای یک رژیم غذایی متعادل و سالم است پیشگیری کرد. فراموش نکنید که باید در مورد هر گونه محدودیت غذایی خاص که ممکن است بنا به دلایلی مانند حساسیت در خانواده شما وجود داشته باشد با پزشک صحبت کنید. زیرا ممکن است در این شرایط برای جلوگیری از کم خونی، کودک به مکمل‌های غذایی نیاز داشته باشد.

مطلب استخدام پرستار کودک را حتما بخوانید.

عوارض کم خونی در کودکان

عوارض کم خونی به عامل ایجادکننده این بیماری بستگی دارد. برخی از انواع کم خونی، عوارض کمی دارند و برخی نیز دارای عوارض مکرر و جدی هستند. اما در مجموع عوارضی که ممکن است در بدن کودک مبتلا به کم خونی رخ دهند عبارتند از:

• رشد نامناسب
• درد و تورم مفاصل
• نارسایی مغز استخوان (در موارد شدید)