مشکلات گوارشی سالمندان از جمله بیماری‌های متداول در این گروه سنی است. سالانه میلیون‌ها سالمند در سراسر جهان دچار مشکلات گوارشی با سطوح گوناگون می‌شوند. کنترل این مشکلات و بهبود بیمار سالمند نیازمند شناخت هرچه بهتر این بیماری توسط پرستار سالمند و آشنایی با علائم و نشانه‌های آن، علل ایجاد، روش‌های مراقبت، روش‌های درمان و در نهایت روش‌های پیشگیری از این مشکلات است. در این نوشته به‌طور خلاصه به بررسی این موارد پرداخته‌ایم.
مشکلات گوارشی چیست
دستگاه گوارش شامل مری، کبد، معده، روده کوچک، روده بزرگ، پانکراس و کیسه صفرا است. وقوع هرگونه مشکل و ضعف در عملکرد طبیعی در هریک از این بخش‌ها، منجر به نشانه‌ها و علائمی در فرد شده که به آن مشکلات گوارشی می‌گویند.
مشکلات گوارشی در سالمندان مانند سایر گروه‌های سنی می‌تواند دارای طیف وسیعی از نشانه‌های ابتدایی و خفیف تا نشانه‌های واضح تا شدید باشد. این مشکلات معمولا با عناوینی مانند ریفلاکس معده به مری، سندرم روده تحریک پذیر، عدم تحمل لاکتور و در موارد شدید سرطان دستگاه گوارشی شناسایی می‌شوند.
علائم و نشانه های مشکلات گوارشی
همان‌طور که گفته شد، علائم و نشانه‌های مشکلات گوارشی در سالمندان دارای طیفی وسیع از خفیف تا شدید است. در نتیجه تشخیص آن در هر مرحله نیازمند روش خاصی است. اولین خط تشخیص این مشکلات در سالمندان، پرستار سالمند است. نشانه‌هایی مانند نفخ، یبوست، اسهال، احساس سوزش سر دل، حالت تهوع و وجود خون در مدفوع، از جمله مواردی است که می‌تواند نشانه‌ای واضح از وجود یک مشکل گوارشی در سالمند باشد. یک پرستار سالمند با تجربه، با تشخیص سریع و به موقع این مشکلات، می‌تواند به درمان هرجه سریع‌تر مشکلات گوارشی در سالمندان کمک کرده و از شدت گرفتن آن جلوگیری کند.
مشکلات گوارشی چگونه در سالمندان به وجود می آید
اگرچه فرایند شکل‌گیری مشکلات گوارشی در سالمندان تفاوت چندان با سایر افراد ندارد؛ اما به دلایل گوناگون این مشکلات در سالمندان با سرعت بیشتری پیشروی کرده و درمان آن نیز ممکن است پیچیده‌تر باشد. به عبارت دیگر در کنار تغییرات سبک زندگی، افزایش سن عاملی است که احتمال ایجاد مشکلات گوارشی را افزایش می‌دهد.
در واقع با بالا رفتن سن، عملکرد اعضا و دستگاه‌های گوناگون بدن دچار ضعف می‌شود. دستگاه گوارشی نیز از این قاعده مستثنی نیست؛ و با کاهش توان ماهیچه‌های دستگاه گوارش، از میزان کارآمدی و سرعت عمل آن کاسته می‌شود. دلیل ساده این مسئله نیز کاهش سرعت بازسازی سلول‌های مرده و جایگزینی آن با سلول‌های جدید در سالمندان است. همچنین کاهش توان سایر اعضای بدن و ایجاد مشکل در آنها نیز می‌تواند احتمال وقوع مشکلات گوارشی در سالمندان را افزایش دهد. به عنوان مثال، گرفتگی عروق و رگ‌های خونی یکی از مشکلات متداول در کهن‌سالی است. این مشکل معمولا باعث کاهش خون‌رسانی به سایر بخش‌ها، از جمله دستگاه گوارش می‌شود؛ و احتمال درگیری بیمار با مشکلات گوارشی را افزایش می‌دهد. در نتیجه این وضعیت، علاوه بر مشکلات گوارشی شرح داده شده در قسمت قبلی، سالمندان با احتمال بیشتری دچار مشکلاتی مانند زخم معده، هموروئید و بی‌اختیاری مدفوع می‌شوند.
به دلیل همین شرایط است که نقش پرستار سالمند در تشخیص زودهنگام این موارد در سالمندان بسیار ارزشمند است.
روش مراقبت از سالمند که مشکل گوارشی دارد
پرستار سالمند یا هر فرد نزدیک دیگری که مسئولیت مراقبت از این فرد را بر عهده دارد؛ در اولین قدم مسئول تشخیص زودهنگام این مشکلات است. در قدم بعدی حفظ سبک زندگی مناسب و پیگیری نشانه‌ها و شرایط بیمار، از دیگر نکاتی است که باید در مراقبت از سالمند مبتلا به مشکلات گوارشی به آن توجه کرد.
همچنین داروهای مرتبط با بیماری‌های گوارشی حساسیت خاصی به نظم در مصرف دارند. بنابراین در این زمینه توجه به توصیه‌ها و روش مصرف پزشک معالج بسیار مهم بوده و بهتر است در صورت شدید بودن مشکلات گوارشی، مسئولیت این کار را بر عهده سالمند نگذاشته و یا زمان‌بندی دوزهای مصرف را به‌طور منظم به او یادآوری کرد.
در نهایت در زمینه سبک زندگی، مهم‌ترین نکته رژیم غذایی مناسب برای این بیماران است. چرا که در اغلب موارد این بیماران با لیست بلندبالایی از مواد غذایی ممنوعه روبرو هستند؛ که باید به دقت رعایت شود.
روش درمان مشکلات گوارشی
اگرچه تشخیص نشانه‌ها و علائم توسط پرستار سالمند صورت می‌گیرد؛ اما تشخیص دقیق مشکل، شدت آن و روش درمان آن بر عهده پزشک متخصص دستگاه گوارش است. برای این کار نیز پزشک ممکن است علاوه بر بررسی بالین بیمار، روش‌های تشخیصی گوناگونی از جمله آندوسکوپی و کلونسکوپی را پیشنهاد دهد. به‌طور خلاصه مشکلات گوارشی سالمندان در مراحل ابتدایی با تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی تا حدود زیادی قابل کنترل است. اما در مراحل میانی معمولا است برای درمان به مداخلات دارویی نیاز است. در نهایت و در مراحل پیشرفته این بیماری و برای بهبود سریع شرایط بیمار، ممکن است نیاز به انجام جراحی دستگاه گوارش احساس شود.
مراحل پیشگیری از مشکلات گوارشی
مهم‌ترین نکته در پیشگیری از مشکلات گوارشی حفظ سبک زندگی سالم و تنظیم انتظارات از دستگاه گوارشی متناسب با سن بیمار است. همان‌طور که از یک سالمند انتظار دویدن مانند یک جوان دور از انتظار است؛ انتظار هضم کردن غذاهای مختلف و سنگین با سرعت و کیفیت مناسب نیز منطقی نیست. بنابراین پرستار سالمند به عنوان شخصی که مسئولیت تنظیم سبک زندگی فرد را بر عهده دارد؛ باید به این نکته توجه ویژه‌ای داشته و سبک زندگی و رژیم غذایی سالمند را بر اساس آن تنظیم کند.
نوشیدن آب زیاد برای حفظ هیدراته بودن بدن، کاهش چربی‌ها و افزایش فیبرها در رژیم غذایی روزانه، حفظ وزن سالم و فعالیت بدنی منظم (در صورت امکان) مهم‌ترین نکاتی است که سالمندان را از روبرو شدن با مشکلات گوارشی مصون می‌کند.